تجاری‌سازی ۶۰۰ محصول مبتنی بر فناوری نانو توسط ۲۲۰ شرکت دانش‌بنیان

امروزه فناوری نانو در تمام صنایع رسوخ پیدا کرده است به طوری که برای رشد و توسعه این صنعت شرکت‌ دانش‌بنیان در کشور شکل گرفت تا بتوانند این فناوری را به تمام کشورهای جهان معرفی کنند. هم‌اکنون تولیدات نانویی ایران به ۴۵ کشور دنیا صادر می‌شوند.

در همین راستا گفت‌وگویی با سعید سرکار دبیر ستاد ویژه توسعه فناوری نانو معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری ترتیب دادیم تا از فعالیت‌های این ستاد بیشتر آشنا شویم. مشروح گفت‌و‌گو به شرح زیر است:

شرکت‌های دانش‌بنیان تا چه حدی توانستند در حوزه علم و فناوری نانو ورود کنند؟

این ستاد در تلاش است فناوری نانو را از نظر کمی، کیفی و منابع انسانی به سمت توسعه هدایت کند؛ چرا‌که بحث توسعه فناوری برآیند تمام موضوعاتی است که به جامعه پس داده می‌شود و ما تمام اینها را ابزاری مهم می‌دانیم تا آنها را به مقصد نهایی سوق دهیم.

آنچه که ستاد توسعه فناوری نانو معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای چشم‌انداز این حوزه هدف‌گذاری کرده این است که با استفاده از فناوری نانو تولید ثروت و نیز ارتقای کیفیت زندگی مردم را در دستور کار خود قرار دهد. تولید مقاله، توسعه علمی یا توسعه منابع انسانی هدف ما نیست؛ ما در توسعه تکنولوژی موفق نخواهیم شد مگر اینکه در مرز دانش حرکت کنیم. پس تمام اینها وسیله است تا اینکه بتوانیم به هدف غایی خود برسیم.

چه تعداد شرکت دانش‌بنیان در حوزه فناوری نانو فعالیت دارند؟

در حال حاضر ۲۲۰ شرکت دانش‌بنیان نانویی در کشور داریم که موفق به اخذ تاییدیه ستاد فناوری نانو شدند. فرآیند شکل‌گیری این شرکت‌ها بدین صورت است که فناوری آن‌ها تا تبدیل به یک محصول مبتنی بر فناوری نانو باشد، در این صورت است که ستاد فناوری نانو از آنها حمایت می‌کند. می‌توان گفت از ۲۲۰ شرکت دانش‌بنیان بیش از ۶۰۰ محصول مورد تایید ستاد، روانه بازار شده است.

میزان تولید محصول در بخش‌های مهم این صنعت چقدر است و بیشتر به کجاها صادر می‌شود؟

در سال ۹۶ حدود ۱۴۰۰ میلیارد تومان محصول مبتنی بر فناوری نانو وارد بازار شده است؛ همچنین این عدد در سال ۹۷ به بیش از ۲ هزار و ۶۵۰ میلیارد تومان رسیده است. هنوز آمار سال ۹۸ نیز مشخص نشده است. ما اعتقاد داریم که باید سالانه بیش از ۷۰‌درصد رشد را تجربه کنیم و امسال انتظار رشد ۱۰۰‌درصدی را برنامه‌ریزی کرده بودیم؛ اما به دلیل شرایط اقتصادی این رشد محدود شد.

محصولات نانویی ایران به بیش از ۴۵ کشور دنیا صادر می شود. این صادرات به کشورهای کره جنوبی، مالزی، چین، ژاپن، استرالیا، اندونزی، کشورهای منطقه، روسیه، ترکیه و کشورهای اروپایی مثل آلمان، انگلیس و اسپانیا و فرانسه و ایتالیا و در نهایت کشورهای آمریکای لاتین نیز صادر می شود؛ ولی از نظر کمی چیزی که اتفاق می افتد قطعا ما قانع نیستیم؛ طبیعتا در شرایط موجود موانعی سر راه صادرات وجود دارد که این توسعه را محدود می کند.

همچنین با حضور در نمایشگاه‌های معتبر بین‌المللی از جمله نمایشگاه نانو تکنولوژی کره، ژاپن و چین می‌توان این ادعا را داشت که محصولات تولیدی ایران در مقایسه با کشورهای پیشرفته مثل آمریکا، آلمان، انگلیس و کانادا از نظر کمی و کیفی بهتر بوده تا جایی‌که ظرفیت ایران در این عرصه قابل توجه است؛ بنابراین بنده زیاد خودمان را در مقایسه با کشورهای پیشرفته عقب نمی بینم.

جایگاه ایران در تولید علم حوزه فناوری نانو، تعداد مقالات و ثبت اختراعات را به چه صورت ارزیابی می‌کنید؟

نزدیک سه سال است که ایران رتبه ۴ نانو را در حوزه کمی مقالات به خود اختصاص داده است. سنجش کیفیت سخت است؛ اما از نظر کیفیت مقاله در همین شرایط سخت سال گذشته بیش از ۱۰ هزار مقاله ISI در حوزه نانو چاپ شده است. می توانم ادعا کنم که نزدیک ۲۵‌درصد از کل مقالات ایران در حوزه فناوری نانو است. در بحث ثبت اختراعات بین‌المللی در حال حاضر چیزی حدود ۳۰درصد کل اختراعات معتبر بین‌المللی را در بخش نانو تکنولوژی داریم. دلیل اصلی آن این است که نانو حوزه‌ای بین رشته‌ای است. بالاخره متخصصان به این حوزه گرایش خوبی پیدا کرده‌اند.

چه تعداد استاندارد نانویی توسط سازمان ملی استاندارد به ثبت رسیده و این آمار در عرصه جهانی چه میزان است؟

در زمینه استانداردها ما فوق‌العاده خوب عمل کردیم. از ابتدای شکل‌گیری کمیته ایزو در رابطه با نانو تکنولوژی در کشور ایران عضوی موثر در این حوزه بوده به طوری‌که تا امروز ۵ استاندارد بین‌المللی در عرصه جهانی معرفی و موفق به تاییدیه استاندارد جهانی شده است.

می‌توان این نکته را متذکر شد که یک استاندارد اگر بخواهد فرآیند ثبت تاییدیه را دریافت کند، حدود سه تا پنج سال زمان می‌برد؛ اما با وجود این ایران در فناوری نانو بهتر عمل کرده است به طوری که رتبه چهارم دنیا را به خود اختصاص داده است؛ همچنین بیش از یکصد استاندارد ملی در حوزه نانو تکنولوژی توسط سازمان ملی استاندارد به ثبت رسیده است.

آزمایشگاه‌های فعال در حوزه فناوری نانو در داخل و خارج از کشور چه تعداد است؟

متاسفانه به دلیل برخی چالش‌ها و مباحث تحریمی اکثر کشورها تجهیزات آزمایشگاهی در حوزه فناوری نانو را به ایران نمی‌فروختند؛ بنابراین زمانی که ما فناوری نانو را شروع کردیم به دلیل بکر بودن این صنعت نیاز به یک سری تجهیزات و آزمایشگاه خاص داشتیم. در همین راستا ما دو استراتژی را برای مقابله با تحریم‌ها ایجاد کردیم. اول اینکه سعی کردیم تجهیزات را در سراسر کشور شناسایی کنیم تا ببینیم که چه تعداد تجهیزات و آزمایشگاه‌ها در مراکز آموزشی و دانشگاهی موجود است. در همین زمینه یک شبکه آزمایشگاهی راهبردی توسط معاونت علمی و فناوری شکل گرفت. بحث دوم اینکه تصمیم گرفتیم که این تجهیزات را در کشور خودمان طراحی و بسازیم.

خوشبختانه در حوزه فناوری نانو الان بیش از ۲۰۰ قلم محصول مبتنی بر فناوری نانو توسط متخصصان ایرانی ساخته شده است. همچنین بیش از ۵۰ شرکت دانش‌بنیان در همین راستا شکل گرفته که نه‌تنها بازار داخلی را تامین می کند، بلکه اکثر اقلام و تجهیزات آنها نیز به کشورهای کانادا، استرالیا، انگلیس، آلمان، کره و چین صادر می شود. همچنین دانشگاه‌ها و کمپانی‌های برجسته دنیا از تجهیزات ساخت ایران استفاده می‌کنند.

با توجه به اینکه برخی از مسئولان و کارشناسان اعتقاد بر این دارند که صنعت و دانشگاه باهم ارتباط تنگ اتنگی دارند تا جایی‌که توانستند نیازهای کشور را شناسایی و تامین کنند، شما در این زمینه چه نظری دارید؟

متاسفم اینکه بگویم در ایران صنعت و دانشگاه ارتباط تنگاتنگی ندارد. برخلاف بحثی که مطرح می‌شود. در کشورهای پیشرفته دانشگاه و صنعت به صورت یک موجود دوقلو( دو پیکر سر و قلب) متولد شد که سر این پیکر دانشگاه و قلب آن صنعت است، اگر اینها از هم جدا شوند هر دو پیکر نابود خواهد شد. برای اینکه صنعت رقابت پذیری خود را حفظ کند باید در مرز دانش و تکنولوژی حرکت کند تا مزیتی رقابتی با رقبا داشته باشد. متاسفانه در ایران صنعتی شکل گرفته که وابسته به سوبسیدهای دولتی و عقب مانده بوده و نیاز به حرکت ندارد.

در ایران به ندرت صنعت داریم ما بیشتر کارخانه داریم و تفاوت بین کارخانه و صنعت متفاوت است. کارخانه یک موجود ایستا و مرده است؛ اما صنعت تعریف خاص خود را دارد. زمانی می توانیم بگوییم صاحب صنعت هستیم که خودمان طراح و سازنده ماشین‌آلات باشیم. از طرف دیگر صنعت برای پویایی و رشد نیاز به تکنولوژی دارد.

اگر بخواهیم صنعت واقعی داشته باشیم این صنعت برای حفظ بقای خود نیاز به تکنولوژی دارد. متاسفانه در برخی موارد شاهد هستیم که به دلیل فرسودگی تجهیزات زمانی که از تکنولوژی استفاده می کنیم، پس می دهد؛ برای اینکه قدرت هضم را ندارد و این بیانگر این است که چیزی به اسم صنعت در کشور وجود ندارد. دوم اینکه دانشگاه‌ برای تربیت تکنسین ایجاد شده است تا در کارخانه هایی که مونتاژکارند در آنجا مشغول شوند. بنابراین دانشگاه‌های کشور به بیراهه رفته و ادبیات صنعت را نمی‌فهمند. دانشگاه فقط فکر می کند که کارش تنها آموزش، پژوهش و تولید مقاله است.

برای ارتباط صنعت و دانشگاه در ایران یا کشورهای در حال توسعه احتیاج به یک واسطه داریم که صنعت و دانشگاه را بشناسد، این موجود واسط شرکت‌های دانش‌بنیان است؛ چرا که این شرکت‌ها فضای تولید بازار را می‌شناسند و ادبیات صنعت را می فهمند. از طرف دیگر در مرز دانش و تکنولوژی کار می‌کنند. شرکت‌های دانش‌بنیان کارشان مبتنی بر دانش و فناوری است که ادبیات دانشگاه را می فهمند. متاسفانه بیش از ۲۰ سال است که کنفرانس ارتباط صنعت و دانشگاه در کشور برگزار می شود؛ اما هنوز نتوانستیم در این عرصه موفقیت‌هایی را کسب کنیم چرا که دانشگاه به فکر آموزش و تحقیق و چاپ مقاله است و صنعت نیز به فکر مونتاژ و دریافت سوبسید از سوی دولت.

اولویت ستاد نانو تا پایان سال چیست؟

تمرکز اصلی ستاد فناوری نانو و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری توسعه صنعت و توسعه بازار با تأکید خاص بر صادرات است؛ اگر ما نتوانیم محصولات را صادر کنیم، اکثر شرکت‌های دانش بنیان در کوچه بن‌بست قرار می‌گیرند.